Эр хүлээлгезин эки билир

Бо чылдың апрель 1-ден июль 15-ке чедир Тыва Республиканың шериг комиссариады 2023 чылдың часкы келдириишкин кампаниязы-биле 700 ажыг оолдарны шеригже аъткарар.

Апрель 20-де баштайгы 25 оолдуң шеригже үделгези болган. Бо үделгеге база бир улуг утка киирген чүүл, тускай шериг операциязының киржикчизи ефрейтор Айдаш Монгушка “Эрес-дидим чорук дээш” деп орденни чаа шериг баар деп турар оолдар мурнунга тывысканы болган.

– 12 кижи тулчуушкун үезинде мурнуку одуругнуң эң кыдыкы харыысалгалыг оңгуга турган бис. Бир эвес бистиң оң талавыстан дайзын эрткен болза, ынчан шупту бүзээлеттириптериниң айыылы турган. Мээң чанымга турган ийи бурят оолду солагай талазын харыылаар силер дээш, мурнунче харыысалганы бодум хүлээнип алгаш турумда, ол оолдар боттарының талазын көрбейн баарга, чааскаан арткаш, кажан танк боолай бээрге, аңаа удур харыылап тургаш, балыгладыпкан мен. 600–700 хире метр черге турган командирге чедир үңгеп четкен мен... — деп, Сүт-Хөлден эрес-дидим оолдуң чугаазындан ооң эш-өөрүн бүзээлээшкинден камгалап каанын билдивис. Ооң ол маадырлыг чоруу эвес турган болза, хөй кижи амы-тынындан чарлып болур турган.

Айдаш Монгуш тускай шериг операциязынга киржириниң мурнунда Улан-Удэде танк кезээнге керээ ёзугаар шериг албанын эрттирип турган. Балыгланган соонда, кадыының байдалы-биле шериг албанынга ажылдаар дээн ооң күзели ынчаар ара соксаан. Аныяк өг-бүле катап Тываже чанып келген. Айраана биле Айдаш ийи харлыг кыстыг, ам база удавас төлдүг болурун манап турарлар.

“Чаа шеригже чоруп турар оолдарга ак орукту, “Демниг сааскан теве тудуп чиир” дээр болгай, ынчангаш тыва эрлер каяа-даа чорааш, демниг, бот-боттарыңарны карактажып чорууруңарны, шеригни төлептиг эрттиргеш кээриңерни күзедим” – деп, бир дугаар шериг хеп кедипкен аныяк солдаттарга Айдаш Монгуш чагыг-сөзүн берген.

Бир эвес эрткен чылын күскү шеригже үделге үезинде чоруп турган оолдарның ада-иелеринге “Оолдарывысты ТШО-же алгаш барбас-ла боор” – дээн дүвүрел турган болза, бо удаада, үделгеде ада-иелерниң арны чазык, харын-даа чоргаарал-биле оолдарын үдеп турары илдең болду. Оларның бирээзи Таңдыдан башкы Анай-Хаак Оюн. Ол ийи дугаар оглун шеригже үдеп турар:

– Чогум сагыш-сеткилимде артык дүвүрел чок, чиик. Оглум Самирге бүзүрээр мен. Ол шыдаар кижи. Улуг оглум 2019 чылда шериг эрттирген соонда, Алтай крайда ракета кезээнде керээ ёзугаар шериг албанын ам-даа эрттирип турар. Өг-бүлевисте үш ажы-төлүвүстүң улуглары оолдар, хеймери – кыс. Уругларым ачазы база төрелдеривис оглумну бөгүн үдеп чедип келдивис – деп, чугаалады. Ада-иезиниң болгаш төрелдериниң хөй чагыг-сөзүн дыңнап тура, “Кандыг-даа эр кижиниң хүлээлгези болганда, шеригни албан эрттирер апаар. Бодум күзелдиим-биле чоруп тур мен” – деп, Самир Оюн чоргаар чугаалады.

Бо чоруп турар оолдар шериг кижиге көрдүнген бүгү-ле чогуур идик-хеп болгаш чедер черинге чедир орукка ап чоруур бирги хереглелдиң херекселдери-биле бүрүн четчеленген. Оолдарның тура-соруу, хей-аъды бедик, кижи бүрүзү бодунуң эр хүлээлгезин билип турар болгаш, күзелдии-биле чоруп турар.

Чаңчыл ёзугаар оларны үдээр байырлыг чыскаалга ТР-ниң Чазак Даргазының оралакчызы Тимур Куулар, ТР-ниң Хөй-ниити палатазының даргазы Анатолий Дамба-Хуурак, ТР-ниң Адалар чөвүлелиниң даргазы Хонук-оол Монгуш, ТР-ниң Хоочуннар эвилелиниң даргазы Долгар Сагаан-оол, орус шажын хүрээзинден лама башкы болгаш оолдарын үдеп келген ада-иелер чыглып киришкен.

Тыва чонунуң ат-алдарын сыкпайн, шериг албан-хүлээлгезин төлептиг эрттиргеш кээрин сөс алганнар шупту чугаалап, чагыг-сөзүн бергеш, орук-суур менди-чаагай чедерин күзээн.

К. МОНГУШ.
Начын АНГЫР-ООЛДУҢ тырттырган чуруктары.

"Шын" №29 2023 чылдың апрель 22.